يادنامه آية الله العظمي اراكي

عراق عجم

ايالت «جبال را در قرون وسطى «عراق ( باقيد ) «عجم ناميده اند تا با «عراق عرب اشتباه نشود . ياقوت حموى در اين خصوص گويد : ايرانيان در اين زمان كلمه عراق عجم را به جاى ايالت جبال به كار مى برند . . . . ( 1 )

جبال

برخى از شهرهاى مشهور ناحيه جبال : همدان ، بروجرد ، نهاوند ، اسدآباد ، دينور ، كرمانشاه ، زنجان ، ابهر ، سمنان ، قم ، كاشان ، اصبهان و طالقان .

نواحى چهارگانه جبال عبارت بوده است ازكرمانشاه و همدان و رى واصفهان .

و برخى گفته اند : جبال يا قوهستان ( كوهستان ) ناحيه اى است كه از يك جانب به نواحى هرات پيوسته و از آنجا امتداد يافته تا به نهاوند و همدان و بروجردمى پيوندد .

حمدالله مستوفى در كتاب «نزهة القلوب گويد : ولايت عراق عجم شامل چهل پاره شهر است حدودش ولايات آذربايجان و كردستان و خوزستان و فارس و . . . و به جيلانات پيوسته است و طولش از سفيدرود تا يزد صد و شصت فرسنگ و عرض آن از جيلانات تا خوزستان صد فرسنگ . . . . ( 2 )

در كتاب «سرزمينهاى خلافت شرقى آمده : اسم عراق هنوز در حال حاضربه كار مى رود زيرا آن قسمت از ايالت قديم جبال كه در جنوب باخترى تهران واقع شده ميان اهالى محل به ولايت عراق معروف است و چهار شهر بزرگ : كرمانشاه ، همدان ، رى و اصفهان از زمان قديم بزرگترين شهرهاى نواحى چهارگانه ايالت جبال بوده اند . ( 3 )

در كتاب «گزارشنامه آمده : عراق عجم شامل شهرهاى اصفهان ، گلپايگان ، همدان